PAWI NGE LAI ??
Tun
hma chuan 'Pawi' tih hming hi a awm lova,'Lai' tih a ni zawk a.Eng tik lai
chiah khan nge 'pawi' tih a lo nih hriat theih a n lova.'Lai' tih aiin 'pawi'
tih chu a lo lar ta tial tial a,tuna mi tam zawk hriat lar danah chuan 'Pawi'
hi mizo hnam zinga hnam pakhat alo ni ta mai a.Pawi tih hming chawiin an
district council pawh 'Pawi District Council' tih a lo ni ta nghe nghe
a,amaherawh chu ,council huam chhunga cheng te chuan 'pawi' ni lovin 'lai' an
nih zawk thu an sawi uar hle.'Pawi' tih chu Lusei hovin an kohna,an phuahchwp
mai anih zia an sawi thin.Ziaktu thenkhat chuan 'Pawi' leh 'Lai' hi hnam hrang
ve ve angin an sawi bawk a ni.
A
hmasain 'pawi' tih lo chhuah dan han sawi hmasa ila.Lusei hovin phuahchawpa an
kohna chu hnam hming anga an lo put hlen tak a nih avangin engvangin nge 'Pawi'
tia an lo phuah tih chi hetiang hian a chhan an lo sawi thin.
1.Sawi
dan pakhat ah chuan hmanlaiin insualna hmanrua atan 'Tek lung' hriam tak an
hmang thin a.Tek lung chu an paipawng thin a.pangpawi tih awmzia chu puan ven
emaw,hren kaih emaw leh taksa(tai) inkara thil dah hi a ni.chutiang thil
pangpawi ching mi an nih avang chuan lusei hovin a tawng awmzia hre lovin
'Pang' tih leh 'Pawi' tih chu la hrangin anmahni koh nan an hmang ta a.cuvang
chuan 'pang hnam' leh 'pawi hnam' chu phuah a lo ni ta a ni.
2.Titi-ah
chuan Chinzah,Zathang,Hlawnchhing leh Khenglawt te thlahtu Saikhama hian khuang
a chawi a,a khuangchawinaah chuan a nupui chu a khuangchawina rawn chhim tu
Kepchara lakah a ringhlel ta tlat mai
a,saruakin a hnawtchhuak ta an ti a.A nupui chuan kepchara te khaw lam
chu a pan ta ngei a,kepchara chuan nupuiah alo nei ta a.Hnialuma te,Famchuna
te,Mualchina te a hring a.An nu chu a thi ta a,a fate ho chu an nu ruang kil
tur chuan an lokal a,ruang chungah chuan an tap ta hlawm a.An in unau dan te,nu
khat hrin pa thuhmun lo an nih te an ngaihtuah a,pawi an ti hle a.'A va pawi
tak em,nu khat hrin si pa thuhmun hrin kan lo nilo hi,a va pawi tak em ! Pawi
fa kanlo nih hi' an ti a.Pawi fa an tih atang chuan 'Pawi' tih hi a lo chhuak
ta a ni an ti.
3.Sawi
dan dang leh ah chuan hmanlai,in do chin laiin vawi khat chu Lai hovin Luseiho
ram mu an phawk thut mai a.Lai pa pakhat chuan "khawnge keimah
pawte"tiin chem vilikin a han zuang ta a.Luseiho chuan an lo kian a,an
tlansan ta an ti.Heta 'Pawte' tih hi 'Keite' tihna a ni a.chutia a hming
chhalna a "keimah Pawte" a tih chu Lusei ho chuan 'Pawite' an nih
dawn chu an ti a.chuta tang chuan chhipa sam zial ho chu 'Pawite' tiin an ko
zui ta zel a,hnam hming ang hiala ngaih a lo ni ta a ni an ti.An tawng te pawh
pawi tawng tih a lo ni ta zel a
ni.Hetia pawi tih an lo nih tak ah chuan hnamdang lak atanga hriathran theihna
bik ,chhinchhiahna remchang tak an lo nei leh nghal a,chu chu mipain chhipa sam
an zial,'Hrum' an tih chu a ni.Tukhuma sam zial ho chu luseiho an ni a,sam
phiarho chu hmar samphiar tih an ni ang
bawkin sam zialho chu 'pawi' tih an ni ta a ni.
Lai
an nih dan titi hrang hrang leh sawi dan hrang hrang a awm nual a.chungte chu
han tarlang ila.
1.Khawzing
pathianin van atangin thir lungthu pakhat a rawn thlak a.van lai tak atanga a
rawn thlak ni a an rin a vangin leh a tlakna hmun pawh chu hmun laili nia an
rin avangin leh anmahni awmna velah pawh laili lai taka a tlak bawk a vangin
anmahni chu 'Lai' an inti ta a ni,an ti.
2.Ni
chhuahna lamah Kawl an awm a,ni tlakna lamah vai an awm a,chumi inkara tlang
rama chengte chu hnam khat 'Laimi' tih an ni,an ti bawk.
3.Sawi
dan dang lehah chuan thlang tlak laiin pawl (group) khat hmar lamah an kal
a,tuna lusei tia kohte hi an ni.Pawl khat dang 'Zo' an tih,tuna mara tia koh
tak te hi chhim lama kalte an ni a.Pawl dang a laia kal te chu tuna 'Lai' inti
te hi an ni,a laia kal, a laia awm,Laimi tih an lo ni ta ani.An thlang tlaknaa
khaw siam pakhat chu "Lai khua' an ti a,Lai-tlang pawh a awm bawk.
4."Lai
hnam,Lai mi kkan ni a,khawchhak lam phai rawna awm lai pawhin 'Lai' tih kan ni
tawh a.A ram laili vang pawh niloin Laimi nihna kan nei sa a ni.Thlangtlak laia
a laia kan kal vang pawh nilovin Laimi nihna kan nei sa a ni.vailen tirha Burma
lam atanga sapho lo kal te pawhin an hna chanpual insemna ah pawh Laitlang kal
turte an lo ruat thin tawh a ni.
5.Burma
ram Chin Hills huam chhung zawng hi Lai
ram a ni a,chuta tanga rawn tla thla te chuan Laifa nihna chhawmin 'Lai' an in
ti ta zel a ni.
6.Hmanlai
hian puk lian tak pakhat a awm a,chu chu 'Lailun puk' tih a ni a,chu puk ah
chuan unau pahnih Suihluan leh Hluansang an awm a.An unau chuan khaw pakhat
'Panlan' khua an siama,suihluan chu lal niin ,a nau Hluansang chuan kum tin vawk
pakhat a pe thin tur a ni a,chu vawk talh dawn chuan a Suihluana chuan a
chelh(man) anga,a nau Hluansanga chuan a vit tur a ni a.Chutia vawk vih tuma
Hluansangan thal a han chelek chuan a u chu a vit ta thut mai a,a thi ta a,amah
chu lalah a insiam ta a,Fapa pathum a nei a,Thangulh,Zathang leh Bawmlung te an ni.Khaw dang an siam leh a
'Halkha' an vuah a.Halkha te,Thantlang te leh Sakta biala chengte chu Lailun
puk atanga chhuak thahte an nih avangin a puk hming chawiin 'Lai' an in ti ta a ni.
7.B.S.
Carey leh H.N.Tucker-te thu ziak 'The Chin Hills' Vol. 1 ,phek 152-naah a
chunga han tarlan ang deuh bawk khian hetiang hian tarlan a ni.
Lai
inti hnam te zingah Halkha(Haka) leh Thlantlang(Klangklang) te hi Lai tia
hriatlar ber an ni a.Anmahni pawhin hnamdang lai inti ve te chu Lai nilo ,bul
hran nei ah an ngai a ni.
An
thu in hlanchhawng zel atanga hrit danin khaw lian tak pakhat 'yoklang'
(Zotlang) an tih atang chuan unau pahnih Soe Hle (Suhluan) leh Hlwa sha
(Hluansang) leh an fapate leh an tupa te chuan chhim lam an pan a,khaw thar an
din a,chu chu 'Pailan' khua an ti.Halkha atanga hmar lam km 3 vela hlaah a
ni.Suihluan chuan upa zawk anih avangin lal nih a hauh a.A nau Hluansanga chu
kumtin vawk pakhat chawi turin a ti a,Hluansang chuan chu chu alo remti der a.Vawk
a talh dawn apiangin Suihluan chuan vawk chu a man anga,Hluansang chuan a vit
thin ang tiin an inrem ta a.Tichuan a vawk chawi tur man tuma Suihluan-a a kun
lai tak chuan vawk vihna tur mau zum
chuan Hluansang chuan a u chu a vit ta vak mai aa thi ta a.Hluansang chu lalah
a insiam ta a. A u a thahna hmuna awm reng chu an khua tan vanduani a thlen
palh hlauvin khawthar an kai ta a.Halkha
khua an lo din ta a ni.chutih lai vek chuan yoklang lam atanga lal pahnihte
chuan Thantlang khua an lo din ve a ni ".
Sawi
dan hrang hrang atanga han khaikhawm dawn chuan a lailia awm vang ngawta 'Lai'
tia invuah leh ,thlangtlak laia a laia kal an nih avanga 'Lai' tia invuah ngawt
chu hnam pianna bul anga han pawm ngawt chu a harsa deuh maithei a,mahse 'Lai'
an nih dan tak erawh chhui chhuah a har hle si.Engpawh nise 'Lai' hnam chu an
awm ngei a,Lailun puk atanga chhuak an nih avanga 'Lai' tia invuah ta pawh an
ni mahna.Vai len tirha Burma lam atanga Sapho lo kalte pawhin 'Lai' an lo nih dan chu an lo ziak tawh ngei
a.Lai khua,Laitlang,Lairam tih te pawh a lar hle bawk a ni.Burma rama Chin
Hills huam chhung zawng hi Lairam a ni a,chuta tanga thlang rawn tla thenkhat
te chuan Laifa nihna an chhawm zel niin a lang.
Tuna
Lai District Council huam chhunga cheng ten 'Lai' nia an in sawina hi a dik
ngei ang .Amaherawh chu 'Pawi' tih hi lar zawk anih avangin leh sawrkar pawhin
a hriatdan anih avangin tamtak chuan 'Pawi' an la inti tho a ni.....pawi nih hi
duh vang emaw duhloh vang emaw lam nilovin ,lusei hovin min hriatdan/kohdan mai
chauh a ni...Lai a ni e.
tun hma in lai hi pawi tih thin zawk a ni a, hei hi chu ka hnial ve lawk teh ang che, ka hmu ve chauh si a, myanmar lamah chuan pawi tih thin a ni a, lai tih hi saiha an luh hnuah khan, lai tih in an thlak mai chauh a ni...
ReplyDeleteMizo hnam hrang hrangte hi mahni kan inkoh loh dan zelin kan inko em maw ni tihtur a ni. Lai hi hnamdangin Pawi an ti a, Mara pawh Lakher, Lusei pawh Mar....etc. Mahni kan inkohdan hi kan hnam hming theuha kan pawm a ni thung a!
DeleteKeini Zahau lam te chuan Lailun Puk hi Lai hming lo chhuahna bul niin kan sawi thin. Lailun pukah hian Phur hlum, Thuankai leh Hlawncheu te an lut niin upate thurochhiah kan nei. Heta tang hian an lo inthlah pung ta a, chhim lam ah an inzar pharh zel niin thurochhiah kan nei.
ReplyDeleteI thuziak a tha e..thawnthu te hi hriatdan a dang nas thin a, mahse LAI hnam chu a awm a, Pawi tia sawi a nih pawhin pawina a awm lem love.
Pawi tih hi lushai hovin min koh dan ani a,ala reilo zawk,tunhnai ti ila,hun rei vaklo atanga lo chhuak chauh niin an sawi,mizorama kan luh hma daih ata tawh Lai tih kan ni e,tih hi ngaihdan tlangpui ani.
ReplyDeleteLal ho lal hming leh an lalna khua te, i hriat chuan lo share la
DeleteTin,saiha an luh atang chauh LAI tih tih ani tih hi chu thil ni theilo hulhual ani,Lailung kan tih,Laifaten kan hnam hming kan put chhan bera kan ngaih pawh hi Saiha khua a awm hma daih ata tawh alo awm tawh a,engti mahin saiha a tang chauha lai ni tran kan ni tih hi pawm theih a nilo.
ReplyDeletePawi hman peng hrang+ lo thlur bing leh teh khawngaih in kan in hnial nasa thei lutuk a
ReplyDeleteA tha hle mai.
ReplyDeletePawi leh lai leh falam ti vel hi tawng in ang vek ami tinge pawi tawng hi then khat chuan falam tawng an ti a🤔🤔
ReplyDeletePawi leh lai hi tawng in ang a hnamkhat an ni chuan tinge Burma ah District an nei a Indian ram ah LADC neih le hi a theih a mile tahan a kan unaute hian District an dil ve a Burma sawrkar leh UNO in Indian ah District in nei toh an ti deih a tawng in ang reng ni si a ram panih a District a neih theih a mi ...?
ReplyDeleteKhawnglung run a nih khan, Lai tih ni lovin, Pawi.... hnam hming a ri tlat, Pawi... tih hi ka ngaihdan a ni.
ReplyDeleteKhawnglung run kha Lusei țawnga ziah a nih kha!😁
DeleteChinzah lal hrattlira chanchin i hre mial em ? I hriat chuan lo sawi ve la ka va ti em
ReplyDelete